Tùy bút: Núi Hồng – Sông Lam

Bánh Cu đơ Hà Tĩnh

Không ai biết núi sông ấy có tự bao đời mà vợi vời xuyên chảy qua ký ức thời gian trong lòng người đất Nghệ. Núi Hồng- sông Lam, cả hai đã trở thành biểu tượng sông núi linh thiêng rất đỗi tự hào của con người vùng đất này. Trước những năm 1991, khi Nghệ An và Hà Tĩnh còn là Nghệ tĩnh, người Nghệ được gọi là người con của mảnh đất Lam Hồng. Cho đến hôm nay, khi sự chia tách hành chính ấy đã gần hai chục năm thì trên nhiều diễn đàn của người Nghệ vẫn trân trọng và giữ gìn cái tên ấy: hội đồng hương Lam Hồng, đất học Lam Hồng, văn hóa Lam Hồng...Và nhiều nhà văn hóa, trong các trang viết của mình vẫn gọi người Nghệ như thế. Tôi đồ rằng, lịch sử có tan có hợp, có chuyện nhập tách, nhưng những ký ức văn hóa tốt đẹp vẫn được ăn sâu trao truyền qua lớp lớp các thế hệ người Nghệ thì quả khó có tách biệt rạch ròi.

Khi bạn đặt chân đến Diễn Châu, đi ngược Quốc lộ 7 bạn sẽ gặp phần thượng nguồn sông Lam, hoặc từ cầu bến Thủy tỏa đi, bạn cũng tìm được những nhánh của những dòng sông ấy. Còn khi qua cầu bến Thủy, qua Nghi Xuân, đặt chân lên đất Hồng Lĩnh, bạn ngẩng lên là gặp đỉnh non Hồng. Dòng sông Lam ấy không phải là dài rộng và sâu, ngọn núi Hồng ấy không phải là cao và hùng vĩ, nhưng trong lòng người xứ Nghệ thì chúng quá đỗi hùng vĩ và thiêng liêng. Thiêng Liêng bởi lẽ phần lớn người Nghệ An sinh sống ven sông Lam, dòng sông là mạch huyết của phong thổ Nghệ An, còn xung quanh ven dưới chân núi Hồng bao đời đã tạo dựng nên những nét tính cách văn hóa rất riêng của con người Hà Tĩnh. Chung quanh dãy Ngàn Hống ấy đã nuôi dưỡng và sản sinh nên những làng quê xứ Nghệ nghèo vật chất nhưng giàu văn hóa: Một Nghi Xuân về phía Đông Bắc đã sản sinh ra Nguyễn Du và ca trù Cổ Đạm, một Đức Thọ về  phía Tây Bắc “gạo trắng nước trong” đã sản sinh ra lớp lớp các nhân tài và danh nhân văn hóa nổi tiếng như Xuân Diệu Huy Cận, như Lê Văn Thiêm, Hoàng Xuân Hãn, ...phía Nam và Đông Nam của ngọn núi ấy là Vùng Can Lộc, Thạch Hà cũng lắm anh tài phát tiết...

Núi ấy, sông ấy đã được khắc vào thơ, vào họa đẹp đẽ. Theo thơ, nhạc họa, những hình ảnh núi Hồng sông Lam đã vút xa, đã chảy lan khắp bốn phương trời. Có một lý thuyết cho rằng, nơi dòng sông thường sinh ra những nhân tài, nhất là chỗ nước xoáy ngang, và nơi Nam Đàn tương truyền là một nơi như thế, nơi đó đã có La Sơn Phu tử Nguyễn Thiếp, Nam Sơn Tùng Thoại Nguyễn Đức Đạt,  Phan Bội Châu, Hồ Chí Minh, ...Lý thuyết đó vẫn chỉ là một gợi mở và thiên về cảm quan địa linh (phong thủy), nhưng không phải là không có những thú vị để suy ngẫm.

          Núi Hồng nằm trong đặc điểm núi miền Trung, thấp thoải, sông Lam nằm trong đặc điểm sông ngòi miền Trung dốc và sâu. Ngọn núi đó, dòng sông ấy không biết đã hứng bao nhiêu cơn bão thường niên, bao nhiêu mùa lũ thường kỳ tàn phá, cũng như người miền Trung bao phen chống bão lũ nhọc nhằn mưu sinh tồn tại. Có điều chẳng ai ghét, ai thù ngọn núi con sông ấy cả trái lại yêu mến và tự hào, đi xa, mong được trở về để “úp mặt vào sông quê” (nhạc Nguyễn Trọng Tạo).

Có thể nói Núi Hồng là một điểm son của đất Nghệ, một dấu ấn tự nhiên văn hóa của xứ Nghệ Việt Nam, Cũng có thể nói, Sông Lam là dòng thủy lưu sinh ra văn hóa Nghệ An, một vùng miền văn hóa ở thế địa tự nhiên có núi, sông và ven biển. Tôi cho rằng, đi dọc dòng sông Lam bạn mới đã xuyên suốt Nghệ An chứ không phải là theo quốc lộ một theo chiều Nam - Bắc như ta tưởng.

Tôi đã có dịp từ cầu bến Thủy mà ngắm nhìn dãy Hồng Lĩnh và ngắm dòng sông Lam, tôi cũng có dịp đi đến những Thanh Chương, Anh Sơn, Con Cuông, Tương Dương, trong buổi chiều tà ngắm nhìn những cô gái Thái sinh hoạt sông nước. Mỗi cảnh sắc đều có nét đẹp riêng, đều thơ mộng, trữ tình. Mới thấy núi sông Nghệ có nét đẹp lạ, mới thấy tình người Nghệ có những nét rất riêng, sâu.

          Người Nghệ có một tiếng nói rất riêng trong cái chiều kích phong thổ Lam Hồng, có một tình cảm rất nồng hậu, một tâm hồn nghệ sĩ trong không gian văn Hóa Lam Hồng. Trong lòng người Nghệ sống xa quê, dòng sông, ngọn núi ấy luôn theo họ tới những miền đất mới, bừng thức trong họ những xúc cảm ngọt ngào và nuôi nấng trí tuệ họ nghĩ những nếp nghĩ cao sâu. Họ đã tự nhận mình là dòng văn hóa Hồng Lam, hay Lam Hồng và sẽ mãi mãi như vậy, bởi, có lẽ ngần ấy, đủ để biểu trưng cho tâm hồn khí phách xứ Nghệ bao đời./.

Hà Nội, tháng 7/2010

Phạm Thạch Hoàng
Nguồn: WWW.datnghe.com